Trong Y văn thế giới, các bệnh ở vùng hậu môn như trĩ, rò, nứt kẽ hậu môn… là những bệnh được đề cập từ rất sớm. Đó là một căn bệnh phổ biến ở hầu hết các nước trên thế giới. Năm 2500 trước Công nguyên, Y học cổ đại Ai Cập đã có nói đến căn bệnh này. Bệnh trĩ gây nhiều đau đớn và phiền toái cho người bệnh.
Theo Johanson, năm 1990, nước Mỹ đã tiêu tốn 2 tỷ USD cho các bệnh hậu môn, riêng trĩ có 10 triệu người đi khám bệnh. ở Pháp, chỉ trong 1 năm (1983 - 1984), ngành dược đã bán ra 36 triệu viên thuốc chữa táo bón.
Ở nước ta, các bệnh về hậu môn cũng đã được nói đến từ khá lâu. Cổ nhân có câu “Thập nhân cửu trĩ” (nghĩa là trong mười người thì có chín người mắc trĩ), điều đó chứng tỏ dân ta cũng có rất nhiều người mắc căn bệnh này. Ngày nay, một số thống kê cho thấy tỷ lệ mắc bệnh trĩ vào khoảng từ 35 - 50%. Nếu lấy tỷ lệ thấp nhất là 33% thì Việt Nam đã có trên 20 triệu người mắc và Hà Nội có trên dưới 50 vạn người bị trĩ. Trong khi đó, đa số người bệnh lại thường ngại đi khám (nhất là phụ nữ), cứ tự chữa và cố chịu, chỉ đến khi bệnh quá nặng mới đi khám thì lúc này đã muộn.
Căn nguyên và triệu chứng: Trĩ là hiện tượng giãn tĩnh mạch niêm mạc trực tràng và hậu môn. Nguyên nhân do thể tạng, đôi khi có tính di truyền, hay gặp ở người có bệnh viêm đại tràng; táo bón kéo dài; tăng áp lực tĩnh mạch cửa; suy tim; phì đại tuyến tiền liệt. Có 2 thể bệnh:
- Trĩ nội: Trong một số ít trường hợp, người bệnh cảm thấy nặng ở vùng hậu môn. Bệnh chỉ được phát hiện khi thấy đại tiện ra máu tươi phủ ngoài phân. Khi soi trực tràng mới thấy tĩnh mạch bị giãn to, tạo thành những nốt phồng màu xanh tím.
- Trĩ ngoại: Những nốt phồng nói trên dài ra, có chân thò ra ngoài hậu môn, có khi thành búi hoặc to như quả bóng, không co trở vào hậu môn được nữa; thường gặp thể kết hợp cả trĩ nội và trĩ ngoại.
Biến chứng: Hay gặp nhất là chảy máu, thường xuất hiện khi đại tiện. Nếu mất máu kéo dài có thể làm bệnh nhân thiếu máu, da xanh, gầy yếu. Khi bị viêm nhiễm và tắc nghẽn tĩnh mạch ở búi trĩ, gây đau rát, khó chịu cho người bệnh; ngoài ra có thể còn bị viêm, nứt hậu môn hoặc sa niêm mạc hậu môn - trực tràng. Bệnh trĩ tuy không nguy hiểm đến tính mạng nhưng ảnh hưởng nhiều đến khả năng lao động, đời sống và hạnh phúc vì người bệnh phần nhiều ở lứa tuổi 30 - 50.
Chẩn đoán: Về nguyên tắc, bệnh nhân nào bị trĩ cũng đều phải được soi trực tràng, tối thiểu người thầy thuốc cũng phải làm một động tác đơn giản là thăm khám hậu môn bằng ngón tay trỏ để loại trừ ung thư trực tràng.
Phòng bệnh: Dựa vào căn nguyên của bệnh, biện pháp phòng bệnh chủ động là thường xuyên tập luyện để tăng trương lực của các nhóm cơ ở vùng bụng và hố chậu, đồng thời không để mắc chứng táo bón kéo dài. Những người lao động trí óc, các nhân viên bàn giấy thường làm việc trong tư thế ngồi lâu, ít hoạt động toàn thân nên cơ thể thường trì trệ, bụng to, tích mỡ và rất hay bị táo bón. Khi làm việc cần tranh thủ tối đa các động tác giúp vận động cơ thể như lên xuống cầu thang bộ, giảm sử dụng cầu thang máy, đi lại khi nói chuyện điện thoại, uống nhiều nước, giảm sử dụng các chất có tính kích thích như: thuốc lá, cà phê, các gia vị cay nóng như ớt, hạt tiêu,… tăng các thực phẩm giàu chất xơ như rau, củ trong bữa cơm và thường xuyên ăn các loại quả tươi.
Điều trị: Nhờ những thành tựu y học hiện nay, bệnh trĩ đã có nhiều phương pháp chữa trị rất hữu hiệu. Nếu được phát hiện sớm, 90% người bệnh không phải mổ, chỉ cần điều trị bằng thuốc hoặc dùng phương pháp tiêm xơ, sử dụng tia hồng ngoại, tia laser, máy điện từ trường, thắt bằng vòng cao su. Các biện pháp trên thường nhẹ nhàng không đau, thao tác rất đơn giản nhưng lại khá hiệu quả, ít tốn kém cho bệnh nhân, có thể phổ biến, áp dụng rộng rãi ở bệnh viện tuyến tỉnh và huyện. Trung tâm nghiên cứu bệnh lý hậu môn (thuộc Viện Y học Dân tộc cổ truyền Việt Nam) đã điều trị trĩ bằng các bài thuốc Y học cổ truyền kết hợp phẫu thuật khi có chỉ định mổ.
Với các trường hợp trĩ nhẹ, người bệnh có thể kết hợp điều trị bằng sử dụng các cây thuốc sẵn có: Cỏ Nhọ nồi, cây Dấp cá tươi rửa sạch, giã nhỏ lọc nước uống, hoặc ăn Dấp cá trong bữa ăn như một thứ rau sống. Buổi tối, giã nhỏ một nắm lá Dấp cá với mấy hạt muối, gói trong miếng gạc, đắp vào hậu môn, băng lại trước khi đi ngủ.